Erkende onderzoekers

Wat zijn erkende onderzoekers?

Eén van de doelstellingen van de Digital Services Act (DSA) is om de risico’s van onlinediensten voor de maatschappij beter te begrijpen en in kaart te brengen. Onderzoekers die hieraan willen bijdragen, kunnen via het BIPT een aanvraag indienen om ‘erkend onderzoeker’ te worden. Daarmee kunnen ze voor een specifiek onderzoeksproject toegang krijgen tot niet-openbare gegevens van zeer grote online platforms (VLOP’s) en zeer grote zoekmachines (VLOSE’s).

Deze platforms worden specifiek aangeduid door de Europese Commissie en vind je in deze lijst.

Wanneer de aanvraag wordt goedgekeurd, is het platform in kwestie verplicht om de onderzoekers toegang te verlenen tot de gegevens die noodzakelijk en proportioneel zijn voor hun onderzoek. Zo’n onderzoek moet zich richten op:

Het opsporen, vaststellen, of begrijpen van systeemrisico’s die kunnen voortvloeien uit het ontwerp, de werking of het gebruik van de diensten en systemen van de VLOP of VLOSE, of
de evaluatie van maatregelen die de VLOP of VLOSE treft om die risico’s te beperken.

De aanvraag moet via het Data Access Portal worden ingediend bij een digitaledienstencoördinator (DSC). Onderzoekers verbonden aan een Belgische onderzoeksorganisatie kunnen hun aanvraag op twee manieren laten versturen:

Optie 1: ofwel rechtstreeks naar de DSC van het land waar de VLOP of VLOSE gevestigd is,
Optie 2: ofwel eerst naar het BIPT, waarna het BIPT of een andere Belgische bevoegde autoriteit (VRM, CSA of Medienrat) een eerste beoordeling uitvoert. Daarna wordt de aanvraag doorgestuurd naar de DSC van het land waar de VLOP of VLOSE gevestigd is.

Momenteel zijn er geen VLOP’s of VLOSE’s in België gevestigd. Daarom kan het BIPT enkel de aanvragen ontvangen van onderzoekers die aangesloten zijn bij Belgische onderzoeksorganisaties. De eindbeslissing over de aanvraag ligt bij de DSC van de lidstaat waar de VLOP of VLOSE is gevestigd is. Vaak is dat de Ierse DSC aangezien veel platforms in Ierland gevestigd zijn.

Op deze pagina vind je wat systeemrisico’s zijn, aan welke voorwaarden het onderzoek moet voldoen en hoe de procedure om toegang te krijgen tot de gegevens verloopt.

Voor welk soort onderzoek kan je als onderzoeker toegang tot gegevens vragen?

De toegang tot de gegevens van de VLOP of VLOSE kan enkel worden opgelegd als het onderzoek:

Bijdraagt aan het opsporen, vaststellen of begrijpen van zogenaamde systeemrisico’s in de EU die het platform met zich meebrengt, of
Bijdraagt aan de beoordeling van de adequaatheid, efficiëntie en effecten van de risicobeperkende maatregelen die het platform neemt.

Wat zijn systeemrisico’s? Dat zijn risico’s voor de Europese samenleving die voortvloeien uit het ontwerp, de werking of het gebruik van de VLOP of VLOSE. Systeemrisico’s omvatten volgens artikel 34 DSA onder meer:

De verspreiding van illegale inhoud via de diensten van de VLOP of VLOSE;
Negatieve effecten op de uitoefening van grondrechten, met name die vastgelegd zijn in het EU-Handvest van de grondrechten, zoals:
- de menselijke waardigheid;
- de eerbiediging van het privéleven en de bescherming van persoonsgegevens;
- de vrijheid van meningsuiting, van informatie en de pluriformiteit van de media;
- non-discriminatie;
- de rechten van het kind;
- een hoog niveau van consumentenbescherming.
Negatieve effecten op de burgerdialoog, verkiezingsprocessen en de openbare veiligheid.
Negatieve effecten met betrekking tot gendergerelateerd geweld, de bescherming van de volksgezondheid en minderjarigen.
Ernstige negatieve gevolgen voor het lichamelijke en geestelijke welzijn van de persoon.

Het gaat om negatieve effecten die werkelijk plaatsvinden of voorzienbaar zijn.

Om deze risico’s te beperken, verplicht de DSA de platforms om maatregelen nemen. Artikel 35 DSA bevat voorbeelden van risicobeperkende maatregelen, zoals het aanpassen van de online interface van het platform, van de algoritmes, enz.

Tot welke gegevens kunnen erkende onderzoekers toegang vragen?

Erkende onderzoekers kunnen toegang vragen tot niet-openbare toegankelijke gegevens van een VLOP of VLOSE. Ze moeten in hun aanvraag preciseren welk type van gegevens ze nodig hebben voor hun onderzoek.

De DSA bevat geen lijst van de gegevens waartoe onderzoekers exact toegang kunnen vragen, maar de gedelegeerde handeling van de Europese Commissie geeft in overweging 13 wel een aantal voorbeelden, zoals:

gebruikersgegevens zoals profielinformatie en relatienetwerken,
gegevens over interacties zoals reacties of commentaren,
gegevens over inhoudsaanbevelingen en personalisatie van inhoud,
…

VLOP’s en VLOSE’s worden aangemoedigd om op hun website een catalogus van beschikbare gegevens te publiceren, inclusief bijvoorbeeld gegevens die relevant zijn voor systeemrisico’s.

⚠️Gelieve in uw aanvraag zo specifiek mogelijk de gevraagde gegevens te omschrijven, met inbegrip van het formaat, de reikwijdte en, waar mogelijk, de specifieke kenmerken, relevante metagegevens en gegevensdocumentatie.

Indien openbare gegevens van de VLOP/VLOSE volstaan voor het onderzoek, is een aanvraag om erkend onderzoeker te worden niet nodig. In dat geval kan je rechtstreeks bij de VLOP of VLOSE in kwestie een verzoek indienen (zie toegang tot openbare gegevens).

Aan welke voorwaarden moet je voldoen om erkend onderzoeker te worden?

Een aanvraag tot erkenning moet goed onderbouwd zijn en ten minste aantonen:

dat elke onderzoeker die om erkenning verzoekt aangesloten is bij een universiteit of een onderzoeksorganisatie zoals gedefinieerd in artikel 2, lid 1, van Richtlijn (EU) 2019/790;
dat elke onderzoeker die om erkenning verzoekt onafhankelijk is van commerciële belangen;
waar de financiering van het onderzoek vandaan komt;
dat de onderzoekers in staat zijn de persoonsgegevens te beschermen en voor elk verzoek de specifieke vereisten op vlak gegevensbeveiliging en vertrouwelijkheid in acht nemen. Ze beschrijven de gepaste technische en organisatorische maatregelen die hiertoe genomen worden;
dat de toegang tot de gegevens en de gestelde termijnen noodzakelijk en evenredig zijn voor het doel van het onderzoek en de onderzoeksresultaten zullen bijdragen bij het onderzoek naar de systeemrisico’s of de risicobeperkende maatregelen;
dat de onderzoeksactiviteiten, de opgevraagde gegevens en de verwachte onderzoeksresultaten als enige doel hebben om één of meerdere systeemrisico’s op te sporen, vast te stellen en/of te begrijpen, of betrekking hebben op de adequaatheid, efficiëntie en de effecten van de risicobeperkende maatregelen;
dat alle onderzoekers die om erkenning verzoeken toezeggen om de resultaten van het onderzoek na de voltooiing ervan binnen een redelijke termijn en kosteloos openbaar toegankelijk te zullen maken.

Deze voorwaarden zijn vastgelegd in artikel 40, paragraaf 4 en 8 DSA. Daarnaast heeft de Europese Commissie een gedelegeerde handeling aangenomen die de technische voorwaarden vastlegt en de procedure voor het formuleren van het gemotiveerd verzoek om toegang tot de gegevens harmoniseert.

⚠️Wees zo precies mogelijk in je aanvraag. Beschrijf duidelijk welke gegevens je nodig hebt, het formaat, de reikwijdte van de gegevens en, waar mogelijk, de specifieke kenmerken, relevante metagegevens en gegevensdocumentatie. Gelieve ook waar mogelijk officiële documenten en/of ondertekende verklaringen te bezorgen als bewijs voor het voldoen aan de bovenstaande voorwaarden.

Hoe dien je een aanvraag in om erkend onderzoeker te worden?

Onderzoekers dienen hun aanvraag in via het DSA Data Access Portal. Dit portaal begeleidt je stap voor stap bij het indienen van je aanvraag.

Voorbereiding van de aanvraag

Kies een hoofdonderzoeker: Deze persoon dient de aanvraag in, in eigen naam, in naam van een entiteit, of in naam van een groep onderzoekers.
Verzamel de vereiste documenten en bewijsstukken: Het portaal vraagt onder andere: een bevestiging van aansluiting bij een onderzoeksorganisatie, een verklaring van onafhankelijkheid van commerciële belangen, de toezegging om de onderzoeksresultaten openbaar te maken, …

⚠️ Opgelet: vanaf 29 oktober 2025 kan je via het portaal een aanvraag indienen. Dan treed immers de gedelegeerde handeling van de Europese Commissie in werking.

Ondertussen kunnen onderzoekers wel al een testaanvraag indienen via het portaal.

Keuze van DSC

Als hoofdonderzoeker verbonden aan een Belgische onderzoeksorganisatie krijg je in het Data Access Portal twee opties om je aanvraag te laten versturen:

Optie 1: rechtstreeks naar de DSC waar de VLOP of VLOSE gevestigd is (bijvoorbeeld naar Coimisiún na Meán, de Ierse DSC),
Optie 2: ofwel eerst naar het BIPT. In dat geval:
- Voert het BIPT of een andere Belgische bevoegde autoriteit (VRM, CSA of Medienrat) een eerste beoordeling uit.
- Daarna wordt de aanvraag doorgestuurd naar de DSC van vestiging van de VLOP of VLOSE, die de eindbeslissing neemt.

Momenteel is er geen VLOP of VLOSE in België gevestigd. Daarom kan het BIPT enkel aanvragen ontvangen van onderzoekers die verbonden zijn aan een Belgische onderzoeksorganisatie.

Taal van de aanvraag

Aanvragen en bijhorende documenten kunnen door het BIPT worden behandeld in het Nederlands, Frans, Duits of Engels. Aangezien de aanvraag altijd wordt doorgestuurd naar de buitenlandse DSC waar de VLOP of VLOSE gevestigd is, raden wij aan om de aanvraag in het Engels over te maken (tenzij de VLOP of VLOSE in kwestie gevestigd is in een land waar Frans, Nederlands of Duits een officiële taal is).

Op het DSA Data Access Portal vind je extra info over hoe je een aanvraag indient, zoals een aanvraagmodel, tips en veelgestelde vragen.

Hoe verloopt de beoordeling van je aanvraag en daarna het verzoek tot toegang?

Zoals hierboven al vermeld, hangt het concrete verloop van je aanvraag af van welke DSC je in je aanvraag selecteert.

Optie 1: Rechtstreekse behandeling door de DSC van de VLOP/VLOSE

Kies je ervoor om je aanvraag rechtstreeks aan de DSC van vestiging van de VLOP/VLOSE te richten, dan behandelt deze DSC je verzoek. Dit kan in principe zonder tussenkomst van de Belgische DSA-autoriteiten gebeuren.

De behandeling van de aanvraag duurt in principe maximum 80 werkdagen.

Optie 2: Eerste beoordeling door een Belgische bevoegde autoriteit, daarna eindbeslissing door de DSC van de VLOP/VLOSE

Kies je ervoor om je aanvraag aan het BIPT, als Belgische DSC, te richten, dan wordt eerst beslist welke Belgische DSA autoriteit(en) bevoegd is in overeenstemming met de Belgische bevoegdheidsverdelende regels: BIPT, VRM, CSA of Medienrat.

De Belgische bevoegde autoriteit voert in ieder geval enkel een eerste beoordeling uit van je aanvraag.

Daarna wordt de aanvraag samen met de eerste beoordeling doorgestuurd naar de DSC waar de VLOP of VLOSE gevestigd is, die uiteindelijk de eindbeslissing neemt. Ook hier duurt de behandeling in principe maximum 80 werkdagen vanaf de eerste indiening.

Het verzoek tot toegang

Als je aanvraag voldoende gemotiveerd is en je voldoet aan alle voorwaarden, kent de DSC waar de VLOP of VLOSE gevestigd is, de status van ‘erkend onderzoeker’ toe.

In dat geval dient die DSC vervolgens een gemotiveerd verzoek tot toegang tot de niet-openbare gegevens in bij de VLOP of VLOSE. In dat verzoek bepaalt de DSC ook de modaliteiten waaronder die toegang kan worden verleend.

De VLOP of VLOSE kan om een wijziging van dat verzoek vragen indien:

het zelf geen toegang heeft tot de gevraagde gegevens, of
het verlenen van toegang zal leiden tot aanzienlijke kwetsbaarheden, bijvoorbeeld op het gebied van beveiliging of handelsgeheimen.

De DSC waar de VLOP of VLOSE gevestigd is, beslist of dit wijzigingsverzoek wordt aanvaard.

Voorbeeld van een aanvraag tot gegevenstoegang

Stel, je wil onderzoek doen naar een sociale media platform en wil daarom toegang tot bepaalde niet-openbare gegevens vragen. Hoe pak je dat aan?

Controleer de lijst van VLOP’s/VLOSE’s: Ga na in deze lijst of het platform door de Europese Commissie werd aangeduid als een zeer groot online platform (VLOP) of een zeer grote online zoekmachine (VLOSE). Enkel die platforms komen in aanmerking voor een verzoek tot niet-openbare gegevens.
Ga na in welk land het platform is gevestigd: In diezelfde lijst zie je waar het platform gevestigd is. Je kan je aanvraag dus rechtstreeks indienen bij de DSC van dat land. Is je onderzoeksorganisatie in België gevestigd? Dan kan je ook kiezen om je verzoek eerst bij het BIPT in te dienen voor een eerste beoordeling door een Belgische bevoegde autoriteit.
Bepaal welke gegevens noodzakelijk zijn voor je onderzoek: Zijn openbare gegevens voldoende? Zo niet, motiveer dan duidelijk waarom toegang tot niet-openbare gegevens noodzakelijk is, welke gegevens je precies nodig hebt, en in welke vorm. Controleer of je voldoet aan alle voorwaarden van artikel 40, paragraaf 8 DSA.
Kies een hoofdonderzoeker: Deze persoon dient de aanvraag in via het DSA Data Access Portal, in eigen naam, in naam van een entiteit of van een groep van onderzoekers.
Dien je aanvraag in via het portaal: Volg de stappen en laad de vereiste documenten op.

In je aanvraag moet je bijvoorbeeld:

Het systeemrisico of de risicobeperkende maatregel waarnaar je onderzoek doet beschrijven: Beschrijf aan welk systeemrisico het platform mogelijks gelinkt kan worden. Hoe helpt jouw onderzoek dat systeemrisico of de efficiëntie van een risicobeperkende maatregel in kaart te brengen?
De gevraagde gegevens omschrijven: Omschrijf voldoende gedetailleerd tot welke gegevens je toegang wenst en in welke vorm (geaggregeerde statistieken, geanonimiseerde data, gepseudonimiseerde data…). Toon aan dat het verkrijgen van deze gegevens noodzakelijk en proportioneel is voor je onderzoek.
Aantonen dat je aan de overige voorwaarden voldoet: Denk aan gegevensbescherming, transparantie over financiering en commerciële belangen, en het kosteloos publiceren van de resultaten.

Kies je voor de optie waarbij je aanvraag eerst naar het BIPT moet worden verstuurd? Dan zorgen wij of een andere Belgische bevoegde autoriteit voor een eerste beoordeling van je aanvraag. Aangezien het platform in een ander land gevestigd is, moeten we je aanvraag daarna doorsturen naar de DSC van dat land, die de eindbeslissing neemt.

Hoe krijgen de onderzoekers effectief toegang tot de gegevens?

De effectieve toegang tot de niet-openbare gegevens van de VLOP of VLOSE gebeurt niet via het DSA Data Access Portal. Zodra een aanvraag van een onderzoeker goedgekeurd is, dient de DSC van het land waar de VLOP of VLOSE gevestigd is, een verzoek tot toegang in bij het platform.

In dat verzoek worden ook de toegangsvoorwaarden vastgelegd, mede op basis van de aanvraag van de onderzoeker.

Overweging 17 van de gedelegeerde handeling van de Europese Commissie geeft enkele voorbeelden van toegangsvoorwaarden:

datatransmissie naar de erkende onderzoekers via een passende interface en passende gegevensopslag;
toegang voor de onderzoekers tot een beveiligde verwerkingsomgeving, beheerd door het platform zelf of een derde partij, zonder datatransmissie naar de erkende onderzoekers;
andere toegangsvoorwaarden die door de gegevensaanbieder opgezet of gefaciliteerd moeten worden;
andere technische, organisatorische of juridische voorwaarden waaraan de toegang moet worden onderworpen.

VLOP’s en VLOSE’s moeten in principe informatie aangaande hun voorgestelde toegangsvoorwaarden publiceren, zodat onderzoekers vooraf een idee krijgen van de technische, organisatorische en juridische voorwaarden waaronder toegang mogelijk is.

⚠️Indien de voorgestelde toegangsvoorwaarden een probleem voor het onderzoek zouden kunnen vormen, raden wij onderzoekers aan om hier melding van te maken bij hun aanvraag. Gelieve in dat geval ook op gemotiveerde wijze een alternatief voor te stellen rekening houdende met het niveau van gevoeligheid van de gevraagde datasets.

Hoe kan je toegang vragen tot openbaar toegankelijke gegevens?

Naast niet-openbare gegevens kunnen onderzoekers, en personen die zijn aangesloten bij organen, organisaties en verenigingen zonder winstoogmerk, ook toegang vragen tot gegevens van VLOP’s of VLOSE’s die openbaar toegankelijk zijn via hun online interfaces. Ze mogen die gegevens uitsluitend gebruiken voor onderzoek dat bijdraagt tot het opsporen, vaststellen en begrijpen van systeemrisico’s in de EU.

De voorwaarden voor deze toegang tot openbare gegevens zijn:

onafhankelijk zijn van commerciële belangen;
in de aanvraag vermelden waar de financiering van het onderzoek vandaan komt;
in staat zijn om de persoonsgegevens te beschermen en voor elk verzoek de specifieke vereisten op vlak gegevensbeveiliging en vertrouwelijkheid in acht te nemen. De aanvraag beschrijft de gepaste technische en organisatorische maatregelen die ze hiertoe nemen.
de toegang tot de gegevens en de gestelde termijnen is noodzakelijk en evenredig voor het doel van het onderzoek en de onderzoeksresultaten zullen bijdragen bij het onderzoek naar de systeemrisico’s.

Hoe dien je zo’n aanvraag in?

Toegang tot openbare gegevens moet je rechtstreeks bij de VLOP of VLOSE aanvragen. Je kan hiervoor geen aanvraag indienen bij het BIPT. Informatie over hoe je dit doet, vind je op de website van de VLOP of VLOSE zelf.

Vind je geen informatie op de website van de VLOP of VLOSE?

Neem dan contact op met het BIPT via dsa@bipt.be.

Contact

Als je vragen hebt over:

het statuut van erkend onderzoeker,
toegang tot gegevens van VLOP’s of VLOSE’s,
of over de DSA in het algemeen,

Neem dan contact op met het BIPT via e-mail.